METEO ALBLASSERDAM – De zachte lucht van afgelopen week is inmiddels volledig uit ons land verdreven. Een beduidend koudere luchtsoort afkomstig vanuit Noord-Europa is sinds het afgelopen weekend gearriveerd en dat is goed te merken ook. Vanaf de zondagavond koelde het snel af en zowel de eerste lokale als de eerste officiële vorstdag van deze herfst werd gemeten. En dat is bijna twee weken later dan gebruikelijk. Het officiële weerstation in Eelde had net als vorig jaar opnieuw de primeur en op veel plaatsen werd tevens nachtvorst gemeten. De tijd om winters gekleed naar buiten te gaan en de ruiten te krabben is aangebroken.

Snelle afkoeling

Afgelopen zondag koelde het na zonsondergang in een groot deel van het land sterk af. Een gebied met brede opklaringen breidde zich vanuit het noorden uit tot over het midden en zuiden. De wind nam tijdelijk af en door de combinatie van langdurig brede opklaringen en weinig wind en dat in de koudere luchtsoort zorgde voor een snelle daling van de temperatuur. Bovendien duurt de daglichtperiode in deze tijd van het jaar vrij kort en de daarmee gepaard gaande ‘donkere periode’ (ook wel afkoelings- of uitstralingsperiode) juist betrekkelijk lang. Zodoende daalde het kwik regionaal tot iets onder nul. Op veel plaatsen werd ook op klomphoogte (10 cm) grondvorst gemeten.

Eerste vorstdag van deze herfst

Lokale vorst

De eerste vorst van dit najaar (1,5 m) is een feit en het officiële weerstation in Eelde (Noord-Drenthe) had aan het begin van de afgelopen zondagavond de primeur. De temperatuur zakte daar als eerst tot onder het vriespunt op de normale waarneemhoogte en werd het uiteindelijk -0,5 graden. In de loop van de avond werd landinwaarts op meerdere plekken de eerste vorstdag van deze herfst waargenomen. De laagste waarneming kwam vanaf het weerstation in het Gelderse Deelen: -2,0 graden. Van een vorstdag is sprake wanneer de minimumtemperatuur op de standaard waarneemhoogte (1,5 m boven de grond) daalt tot onder de 0,0 graden.

Vorig jaar hoefden we na de zomer duidelijk minder lang te wachten op de eerste lokale vorstdag in eigen land. In 2024 was dat half oktober en dus ongeveer een maand eerder dan dit herfstseizoen. Om precies te zijn op 15 oktober. Toen had Eelde wederom de primeur en daalde het kwik naar -0,8 graden.

Ook officieel vorst

Niet lang na de eerste lokale vorstdag van dit najaar kwam het diezelfde avond ook nog officieel tot vorst en dat is ongeveer twee weken later dan normaal. Op het hoofdstation zakte het kwik voor het eerst in bijna acht maanden tot onder nul. Daarmee is de 40e vorstdag van het huidige kalenderjaar een zekerheid. In De Bilt daalde de temperatuur gisteravond uiteindelijk naar -0,7 graden. De laatste officiële vorstdag tot vandaag was alweer van 27 maart eerder in dit jaar. Die dag is een minimumtemperatuur gemeten van -1,4 graden. Vorig jaar werd de eerste officiële vorstdag in het najaar iets later gemeten dan dit jaar. Op 21 november van het afgelopen jaar was -2,8 graden de laagste temperatuur van die dag.

In de huidige klimaatperiode (1991-2020) komt het in De Bilt gemiddeld op 3 november voor het eerst in de herfst tot een vorstdag. De vroegst gemeten vorstdag na de zomer in deze periode was op 30 september uit het jaar 2018 met -0,1 graad als laagst gemeten temperatuur. De meest late vorstdag was ongeveer anderhalve maand later dan normaal. Namelijk op 17 december uit het jaar 2000. Die dag zakte het kwik naar -0,5 graden. De eerste officiële vorstdag na de zomer diende zich in de huidige klimaatperiode het vaakst aan in oktober met 14 jaargangen. Daarna volgt de novembermaand met 13 edities. In december kwam het enkel in 2000 en 2006 tot de eerste vorst. In 2006 was dat op 10 december met -0,7 graden. In september kwam dat slechts in één jaargang voor en dat was dus de editie van 2018.

Ook eerste officiële nachtvorst

Op het hoofdstation werd zondagavond voorafgaand aan de vorst op de normale waarneemhoogte ook al de eerste nachtvorst gemeten vlak boven het kort gemaaide gras. Dat is zo’n twee weken later dan afgelopen jaar. Toen was dat op 3 november. Er mag van nachtvorst worden gesproken wanneer de minimumtemperatuur aan de grond (10 cm hoogte) daalt tot onder het vriespunt.

De eerste lokale grondvorst diende zich zelfs al aan nog vóór het aanbreken van de herfstmaanden. Namelijk in de nacht van 23 op 24 augustus. Dat was uitzonderlijk vroeg en bijna recordvroeg. Daarmee diende de eerste nachtvorst zich ongeveer drie weken eerder aan dan in het najaar van 2024 en een maand eerder dan gemiddeld. Normaal komt het na de zomer pas in de tweede helft van september weer voor het eerst tot vorst aan de grond. Vorig jaar kwam het op 13 september voor het eerst in dat najaar tot plaatselijke grondvorst. Op het weerstation in Twente daalde de temperatuur toen op klomphoogte naar -0,3 graden.

De vroege kou van 23 op 24 augustus tijdens de afgelopen zomer zorgde tevens voor een datum-kouderecord van de minimumtemperatuur. Het was nog nooit eerder zo koud in Nederland op 24 augustus als op die dag.

[bericht geplaatst op maandag 17 november 2025 om 15.59 uur lokale tijd]
[voor het laatst bijgewerkt op donderdag 20 november 2025 om 17.03 uur lokale tijd]

Opmaak: Sebastiaan van Herk (Meteo Alblasserdam)